داوری
موضوع داوری
طرفین معامله میتوانند ضمن شرایط عقد یا در قرارداد دیگری با یکدیگر توافق کنند. چنانچه اختلافی راجع به اجرای قرارداد میان آنها ایجاد شد، یک یا چند داور که از قبل نام آنها را مشخص کرده اند، یا حتی پس از بروز اختلاف، آنها را معین خواهند کرد، به اختلاف آنها رسیدگی کرده و رای صادر کند.
موضوع داوری همان چیزی است که داور باید در مورد آن رای بدهد . این موضوع گاه به طور دقیق یا خلاصه مشخص می گردد و گاهی نیز صرفاً ذکر می شود که در صورت بروز اختلاف ، به داوری رجوع شود بدون اینکه به موضوعی اشاره شود . که هر یک از موارد ذکر شده تعیین می کند که داور تا چه میزان اختیار دارد تا بتواند بر اساس آن رای بدهد.
نهاد داوری
همه ما با به نوعی با داوری آشنا هستیم و بارها با شیوه غیر رسمی آن مواجه شده ایم, اختلاف اشخاص ممکن است در درون یک جمع خانوادگی کوچک و یا توسط گروهی از دوستان یا همکاران و یا با پا در میانی شخص یا گروهی رفع و به جای آن ،با ارایه راه حلی مورد توافق طرفین، حل شود. بنابراین در مواردی که شخص ثالثی با رضایت طرفین، در رابطه آنها مداخله می کند ، داوری واقع می گردد.
اما تفاوت این نوع داوری با نهاد داوری که مد نظر ماست این است ماهیت دخالت داور در اینجا بسیار متفاوت بوده و داور باید بهترین قواعد و قوانین را انتخاب و اعمال کند تا رای او موجه و مدلل مستند باشد و را ه حل حقوقی ارایه شده داور در قالب رای و پایان دهنده اختلافات و الزام آور است.
به علت عدم آشنایی اشخاص با فرآیند نهاد داوری و مزایای آن نسبت به رسیدگی در دادگاه این نهاد با استقبال واقعی روبه‌رو نشده؛ آنچه مسلم است چنانچه اشخاص با نحوه داوری آشنا شوند از رغبت مردم در مراجعه به محاکم برای احقاق حق خود کاسته میشود و مراجعه به داور را به مراجعه به دادگاه ترجیح خواهند داد.
- فایده داوری چیست؟
- شرایط تحقق داوری چیست؟
- آثار داوری چیست؟
- آیا هر شخصی را می توان به عنوان داور انتخاب نمود؟
- آیا تعیین موضوع داوری لازم است؟ و در صورت عدم تعیین موضوع، ضمانت اجرایی آن چیست؟
- روند امر داوری چگونه آغاز می شود؟
- آیا رای داوری قابل ابطال است ؟
- چه دعاوی قابلیت ارجاع به داوری را دارند ؟
- آيا ميتوان بطلان و فسخ قرارداد اصلي را به موافقتنامه داوري تسري داد يا موافقتنامه داوري خود حيات مستقل دارد و شرط ضمن عقد تلقي نميشود که محو قرارداد اصلي موجب محو آن شود؟
- رای داور چگونه اجرا می گردد؟
- آیا شخص ثالث که خود را متضرر از رای داوری می داند حق اعتراض به رای را دارد؟
- مرجع رسیدگی اعتراض ثالث به رای داور کجاست؟
- آیا روند دادرسی در داوری قابل توقیف است ؟
- برای طرح دعوی ابطال رای داور داور کدام دادگاه صالح است؟
- در صورت عدم توافق بر مدت داوری مدت آن چقدر است؟
- ضمانت اجرای عدم رعایت مهلت در داوری چیست؟
- هزینه دادرسی ابطال رای داور چه میزان است ؟
فایده داوری چیست ؟
اولین مزیت آن وجود حق انتخاب قاضی برای طرفین است. داور می‌تواند با شناخت و اراده طرفین انتخاب شود و در انتخاب داور خود کاملا آزادند و میتوانند مطابق با نظر خود در مورد تخصص و همچنین ویژگی‌های فردی نظیر عدالت و خوشنام بودن و صداقت اشخاص، آنان را به عنوان داور انتخاب کنند و با هم به توافق برسند
دومین مزیت داوری این است که طرفین اختلاف به جای حضور در دادگاه به محل دفتر وکالت وکیل یا کارشناس یا داور تعیین شده مراجعه می‌کنند یا میتوانند توافق کنند تا در محل مشخصی به اختلافات آنان رسیدگی شود .
سومین ویژگی مثبت داوری، سرعت در رسیدگی است. طبق تبصره ماده ۴۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی اگر مدت داوری معین نشده باشد مدت آن ۳ ماه است. طرفین میتوانند با توافق یکدیگر مدت داوری را تمدید کنند.
چهارمین مزیت سهولت در رسیدگی و وجود آزادی عمل و نبود قوانین دست و پاگیر است و مطابق ماده ۴۷۷ آیین دادرسی مدنی تابع رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی نیستند ولی باید مقررات مربوط به داوری رعایت شود.
پنجمین مزیت داوری این است که هزینه‌های داوری به مراتب از هزینه‌های دادگاه کمتر است و طرفین اختلاف هزینه‌ای کمتر از آنچه باید در دادگاه پرداخت کنند در داوری پرداخت خواهند کرد.
ششمین ویژگی داوری، خصوصی و محرمانه بودن و غیرعلنی بودن جلسات داوری است.
هفتمین ویژگی این است که نهاد داوری موجب شکسته شدن انحصار دادگستری در حل و فصل دعاوی، جلوگیری از تراکم اختلاف ها و در نهایت اینکه به دلیل آزادی عمل برای ارتباط با داور، موجب گردیده تا در بسیاری از موارد داور بتواند وارد عمق روابط حقوقی طرفین و علت اصلی اختلاف گردد و بتواند آن را به خوبی رفع نماید .
شرایط تحقق داوری چیست ؟
بنابراین داوری عبارت است از اینکه افراد جامعه، اختلافات بین خود را توسط یک یا چند نفر معتمد به انتخاب خود حل وفصل کنند. حال ممکن است، رسیدگی به اختلاف و صدور رای توسط فردی باشد که طرفین دعوی وی را با تراضی یکدیگر انتخاب کرده باشند. یا اینکه مراجع قضایی آنها را انتخاب کنند. به این ترتیب در داوری و حکمیت، طرفین دعوی دادگاه را از مداخله در دعوی خود خارج کرده اند. داوری به دو نوع اختیاری و اجباری تقسیم میشود، در داوری اختیاری، داور با تراضی طرفین تعیین میشود. در داوری اجباری، طرفین دعوی یا یکی از آنها بدون داشتن تمایلی در رجوع به داوری مطابق قانون مجبور به رجوع به داور در اختلاف فیمابین می باشد؛ مانند تعیین داور توسط زوجین برای طلاق.
آثار داوری چیست؟
۱-رأی داوری با توجه به شرایط صدور آن که غالباً توسط داور و در حدود صالحیت او و در محدوده موافقتنامه داوری تنظیم میگردد از ارزش اثباتی دلیل برخوردار است و میتوان آن را به عنوان یک سند دارای اعتبار استفاده کرد.
۱-داور با صدور رأی از رسیدگی به دعوی فارغ میشود و حق رسیدگی مجدد به دعوا را ندارد، اگرچه رأی صادره اشتباه و برخالف قانون باشد؛
۲-وقتی دعوایی مورد یک تصمیم قضایی واقع شده قانون حکم دادرس را در امری که مورد حکم قرار گرفته است دلیل بر صحت مفاد آن و انطباق حکم با حقیقت فرض کرده و تجدید رسیدگی و اقامه دعوا را پس از صدور حکم و قطعیتان منع نموده است؛ به عبارت دیگر، موضوعی که دران حکم داده شده است دارای اعتباری میشود که اقامه هر گونه دعوای جدید را دران مورد منتفی میسازد.
۳-یکی از مهمترین آثار رأی داوری، قطعی و غیرقابل تجدید نظر بودن رأی داور است.
۴- رأی داوری در مورد اصحاب دعوای الزام آور است و طرفین باید بر طبق مفاد قرارداد داوری عمل نمایند.
۵- همانند حکم دادگاه رأی داور نیز پس از صدور، ابالغ و سپس به اجرا در میاید.
۶- از اثار رأی داوری، این است که لزوماً باید به اجرا در اید و یا بطلان آن اعلام شود.
آیا هر شخصی را می توان به عنوان داور انتخاب نمود؟
داور می بایست صفات قاضی را داشته باشد لذا طبق ماده ۴۶۹ قانون آئین دادرسی مدنی، اشخاص زیر را نمی توان به سمت داور معین نمود مگر با تراضی طرفین:
۱-کسانی که سن آنان کمتر از بیست و پنج سال تمام باشند.
۲-کسانی که در دعوی و یا اختلاف ذی نفع باشند.
۳-کسانی که با یکی از اصحاب دعوی قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند.
۴-کسانی که خود یا همسرانشان وراث یکی از طرفین باشند .
۵-کسانی که قیم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوی می باشند یا یکی از اصحاب دعوی مباشر امور آنان باشد.
۶-کسانی که با یکی از اصحاب دعوی قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم دارند در گذشته یا حال دادرسی کیفری داشته باشند.
۷-کسانی که خود یا همسرانشان و یا یکی از اقربای سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم او با یکی از اصحاب دعوی (اختلاف) یا زوجه و یا یکی از اقربای نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم او دادرسی مدنی دارند
۸-کارمندان دولت در حوزه مأموریتشان
در خصوص اشخاص بالا در صورت تراضی طرفین اصحاب دعوی می تواند آنان را به سمت داوری انتخاب نمود. اما اشخاص زیر طبق ماده ۴۶۶ قانون آئین دادرسی مدنی هر چند با تراضی طرفین نمی توان بعنوان داور انتخاب کرد:
اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی (محجورین اعم از صغیر ، مجنون، سفیه و ورشکسته) هستند
اشخاصی که به موجب حکم قطعی دادگاه از داوری محروم شده اند.
اشخاصی که بر اثر حکم قطعی دادگاه امکان انجام دادرسی را ندارند.
علاوه بر موارد مذکور ، ماده ۴۷۰ قانون آئین دادرسی مدنی ،کلیه قضات و کارمندان اداری شاغل در محاکم قضایی را از داوری منع کرده است این امر شامل قضات و کارمندان در حال تعلیق از خدمت و کارمندان و قضات در حوزه های قضایی دیگر نیز می شود. اما کارمندان شاغل در دستگاه دیگر و یا بازنشسته دادگستری و همچنین کارکنان قراردادی و روزمزد از قاعده مذکور در ماده فوق الذکر مستثنی می باشند. نکته قابل ذکر در این زمینه اینست که کارمند اداری مذکور در ماده تنها کارمندان شاغل در محاکم دادگستری است .
نکته مهم در ارجاع امر به داوری این است که در حل و فصل اختلافات حقوقی ، داورانی انتخاب شوند که از مقررات داوری اطلاع کامل داشته باشد، در غیر این صورت داوری به مراتب طولانی‌تر و گران‌تر از رسیدگی در دادگاه خواهد بود. بنابراین به افراد توصیه میشود از ارجاع داوری به افراد بی‌اطلاع مانند بنگاه‌های معاملاتی و اشخاص فاقد دانش حقوقی خودداری و حتی‌الامکان اختلافات حقوقی خود را به داوری حقوقدانان با تجربه یا مراکز داوری سازمانی ارجاع کنند.
آیا تعیین موضوع داوری لازم است؟ و در صورت عدم تعیین موضوع، ضمانت اجرایی آن چیست؟
در صورت عدم تعیین موضوع داوری در قرارداد با توجه به اینکه تعیین داور و حکم برای رفع و حل اختلاف در موضوع قراردادمورد توافق طرفین است .بنابراین موضوع قرارداد معلوم و مشخص است و عدم ذکر دقیق موضوع در قسمت داوری خللی به داوری وارد نمی نماید . اگر تردید شود که داوری تمام یا بخش از قرارداد را در بر میگیرد باید قدر متیقن را در نظر گرفت و در برخی از موارد در قرارداد قید می شود که اختلاف در ((تعبیر و تفسیر قرارداد)) از طریق داوری حل و فصل شود این مفهوم ناظر به اختلاف ناشی از ((اجرای قرارداد )) نیست و در این قسمت دادگاه صالح به رسیدگی است .
در آخر اینکه باید مدلل گرد که اختلاف طرفین، با داوری که در قرارداد پیش بینی شده است مرتبط است و منصرف از آن نیست .
روند امر داوری چگونه آغاز می شود؟
امر داوری پس از بروز اختلاف و در خواست طرفین به ورود داور در موضوع مورد اختلاف و بعد از اعلام قبولی داور نسبت به رسیدگی به موضوع اختلاف آغاز میشود. انتخاب داور یا داوران به دو صورت است: انتخاب توسط طرفین معامله و انتخاب توسط دادگاه. انتخاب داوران توسط طرفین معامله ممکن است قبل از بروز اختلاف و در ضمن قرارداد داوری یا پس از وقوع اختلاف باشدپس از انتخاب داوران و پذیرش سمت از سوی آنان با ابلاغ موضوع دعوی، شرایط داوری و مشخصات داوران، امر داوری آغاز میشود. داوران موظفند با دعوت از طرفین و وکلای آنان و تشکیل جلسه به استماع ادعا‌ها و دفاعیات آنها پرداخته و به تعداد مورد نیاز برای رسیدگی به موضوع دعوی، جلسه تشکیل داده و در پایان به اتفاق یا اکثریت آرا اقدام به صدور رای کننداین رای به طرفین دعوی ابلاغ شده و پس از ۲۰ روز در صورت عدم اعتراض، قطعیت یافته و ذینفع می‌تواند از دادگاه ارجاع‌کننده دعوی به داوری یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد، درخواست صدور برگ اجراییه کند. اجرای رای نیز برابر مقررات قانونی است.
در صورتیکه در قرارداد حل اختلاف طرفین به داوری ارجاع شده باشد و طرفین داور تعیین نکرده
در این صورت دادگاه راسا اقدام به تعیین داور می‌کند نکته قابل توجه در انتخاب داور توسط دادگاه این است که دادگاه باید داوری را انتخاب کند که شرایط داوری را داشته باشد، ضمنا داور باید به قید قرعه از بین حداقل دو برابر افراد مورد نیاز تعیین شود.
آیا رای داوری قابل ابطال است ؟
بر اساس ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی : «رای داوری در موارد زیر باطل است و قابلیت اجرایی ندارد:
۱-رای صادره مخالف با قوانین موجد حق باشد.
۲-داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده، رای صادر کرده است.
۳-داور خارج از حدود اختیار خود رای صادر کرده باشد. در این صورت فقط آن قسمت از رای که خارج از اختیارات داور است، ابطال میشود.
۴-رای داور پس از انقضای مدت داوری صادر و تسلیم شده باشد.
۵-رای داور با آنچه در دفتر املاک یا بین اصحاب دعوی در دفتر اسناد رسمی ثبت شده و دارای اعتبار قانونی است، مخالف باشد.
۶-رای به وسیله داورانی صادر شده است که مجاز به صدور رای نبوده‌اند.
۷-قرارداد رجوع به داوری بی‌اعتبار بوده باشد.
چه دعاوی قابلیت ارجاع به داوری را دارند ؟
مقنن دعاوی را که نمی توان به داوری ارجاع نمود را در ماده ۴۷۸ قانون آئین دادرسی مدنی احصا نموده است بعنوان مثال دعاوی مربوط به اصل نکاح و فسخ آن، طلاق، نسب و دعاوی مربوط به ورشکستگی از این قبیل دعاوی هستند . همچنین رسیدگی به امور کیفری نیز از صلاحیت داوری خارج و باید در دادگاه ها طرح و رسیدگی شود.
آيا ميتوان بطلان و فسخ قرارداد اصلي را به موافقتنامه داوری تسری داد يا موافقتنامه داوری خود حيات مستقل دارد و شرط ضمن عقد تلقی نميشود که محو قرارداد اصلی موجب محو آن شود؟
به نظر ميرسد از آنجا كه اغلب آراي قضايي شرط داوري را يك التزام دانسته اند، به دلالت تضمني قائل به شرط فعل بودن شرط داوري باشند. به علاوه، با اينكه شرط داوري همانند ساير شروطي كه حاوي التزامي مستقل اند، به قرارداد اصلي متصل است، اما صرف اين اتصال نميتواند دليلي بر وابستگي مطلق شرط داوري به قرارداد اصلي باشد. در نتيجه شرط داوري ماهيتاً مستقل از قرارداد اصلي است و براي اثبات عدم اعتبار آن بايد به دنبال علتي ويژه و مربوط به خود شرط داوري بود و صرف اثبات بطلان يا عدم اعتبار قرارداد اصلي، حيات شرط داوري را به مخاطره نمي اندازد. در روية قضايي نيز در داوريهاي ماهيت حقوقي و استقلال شرط داوري از قرارداد اصلي از منظر رويه قضايي ۴۷۱ موضوع قانون آيين دادرسي مدني هنوز تصميم قاطعي در خصوص استقلال يا عدم استقلال شرط داوري اتخاذ نشده است و در كنار آرايي كه حكم به عدم استقلال شرط مذكور داده اند، آرايي وجود دارد كه قائل وابستگي شرط داوري به قرارداد اصلي اند.
رای داور چگونه اجرا می گردد؟
رای داور به خودی خود توان اجرایی ندارد؛ اما درصورتی‌که محکوم‌علیه رأی داور، آن را به اختیار خود اجرا نکند، محکوم‌له می‌تواند از دادگاه درخواست اجرای آن را بنماید. در این صورت دادگاه درخواست را مورد .بررسی قرار داده و عندالأقتضا دستور اجرا صادر می‌نماید.
درخواست اجرای رأی داور نسبت به حکم داوری باید حاوی معرفی کامل و دقیق طرفین و نمایندگان قانونی.
آنها و حکمی باشد که نسبت به آن درخواست صدور اجرائیه می شود؛ همچنین لازم است گواهی ابلاغ رأی.
داور از مرجع ذیصلاح ابلاغ کننده رأی داوری و مهلت مقرر قانون ( ۲۰ روز و دو ماهه موضوع ماده ۴۹۰ قانون آیین دادرسی مدنی از تاریخ ابلاغ رأی ) گذشته باشد و محکوم له رأی داوری مدعی عدم اجرای تمام یا بخشی از مفاد رأی داور از سوی محکوم علیه بوده باشد.
در صورتی که موضوع اختلاف از سوی دادگاه به داوری ارجاع شده باشد مشخصات پرونده و شعبه مربوطه باید ذکر گردد. در صورت ضرورت اخذ توضیح از اصحاب دعوی، دادگاه می تواند در وقت فوق العاده یا وقت رسیدگی توضیحات لازم از آنان اخذ نماید. قبل از رسیدگی به درخواست صدور اجرائیه دادگاه باید
رأسا پاره ای از مسائل را روشن سازد یعنی احراز نماید که طرفین اهلیت رجوع به داوری داشته اند یا خیر .
آیا شخص ثالث که خود را متضرر از رای داوری می داند حق اعتراض به رای را دارد؟
مرجع رسیدگی اعتراض ثالث به رای داور کجاست؟
در ماده ۴۱۸ قانون آیین دادرسی مدنی در این خصوص آمده است
… نسبت به حکم داور کسانی که خود یا نماینده آنها در تعیین داور شرکت نداشته اند می توانند به عنوان شخص ثالث اعتراض نمایند.
همچنین در ماده ۴۹۵ آیین دادرسی مدنی آمده است:
رای داور فقط درباره طرفین دعوا و اشخاصی که دخالت و شرکت در تعیین داور داشته اند و قائم مقام آنان معتبر است و نسبت به اشخاص دیگر تاثیری نخواهد داشت. به طور کلی برای اعتراض شخص ثالث مهلت خاصی در قانون مقرر نشده است.لذا اعتراض ثالث محدودیت زمانی ندارد و در صورت وجود شرایط اعتراض برای شخص ذینفع در هر زمانی ممکن است انجام گیرد.
با توجه به ماهیت خصوصی رسیدگی داوری و با توجه به ملاک ماده ۴۹۰ قانون آیین دادرسی مدنی، مرجع رسیدگی به این اعتراض دادگاهی است که دعوا را به داوری ارجاع نموده و یا دادگاهی است که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد.
آیا روند دادرسی در داوری قابل توقیف است ؟
موجبات توقیف رسیدگی
الف : منوط بودن رسیدگی داور به رسیدگی به جنبه جزایی قضیه یا بررسی اصل نکاح و طلاق و نسب در نتیجه رسیدگی داوران تا صدور حکم نهایی از دادگاه صلاحیت دار نسبت به امر جزایی یا نکاح یا طلاق یا نسب متوقف می گردد.
ب : فوت یا حجر داور واحد در فرضی که ارجاع به داوری وی موضوعیت نداشته باشد.در این فرض اگر چه داور واحد است. اما مقصود طرفین این نبوده که فقط به داوری وی تراضی کرده باشند. در این حالت طرفین می توانند به داوری شخص دیگر تراضی کرده یا انتخاب داور جایگزین را از دادگاه بخواهند..
ج :چنانچه طرفین داور را جرح نمایند یعنی صلاحیت وی را جهت داوری زیر سوال ببرند ممکن است داور رسیدگی را متوقف و به این موضوع رسیدگی نماید. داور می تواند قبل از رسیدگی ماهوی یا حتی با توقف آن به این موضوع رسیدگی نماید.
برای طرح دعوی ابطال رای داور، داور کدام دادگاه صالح است؟
در صورتی که دادگاه بدوی دعوا را به داوری ارجاع داده شده باشد که همان دادگاه بدوی، مرجع رسیدگی به درخواست ابطال رای داوری است در صورتی که دادگاه تجدید نظر دعوا را به داوری ارجاع داده باشد همان دادگاه تجدید نظر صلاحیت رسیدگی به درخواست ابطال را خواهد داشت.
چنانچه دادگاه، دخالتی راجع به ارجاع به داوری نداشته باشد مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای ابطال رای داور، دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا دارد.
در صورت عدم توافق بر مدت داوری مدت آن چقدر است؟
طبق ماده ۴۷۴ قانون آیین دادرسی مدنی در صورتی که طرفین درخصوص مدت داوری توافق نکرده باشند مدت آن سه ماه است.
ابتدای مهلت داوری بعد از تعیین داور و اخذ قبولی از وی از تاریخ ابلاغ مشخصات طرف و مشخصات
دیگر داوران در صورت تعدد داوران و موضوع اختلاف به داوران می باشد.
پایان مدت داوری زمانی که داور یا داور ها رای خود را صادر کرده و جهت ابلاغ مطابق روش مقرر برای ابلاغ رای را در آن تسلیم می کنند.
تنها در صورت توافق طرفین امکان تمدید داوری ممکن است. حتی اگر داور توسط دادگاه انتخاب شده باشد تمدید مهلت داوری با توافق دو طرف دعوا صورت می گیرد نه به وسیله دادگاه.اگر داور توسط دادگاه تعیین شده باشد و طرفین توافقی در خصوص داوری نکرده باشند همچنین مدت داوری سه ماه است و این اختیار برای دادگاه نمی باشد که مدتی بیشتر یا کمتر در نظر بگیرد.
ضمانت اجرای عدم رعایت مهلت در داوری چیست؟
رایی که خارج از مهلت داوری صادر گردد باطل بوده و قابلیت اجرایی نخواهد داشت و در صورت عدم صدور رای توسط داور در مهلت مقرر و انقضای مدت داوری مورد از موارد زوال داوری است. چنانچه رای پس از اتمام مهلت داوری صادر گردد، مطابق قانون هر یک از طرفین می تواند صدور حکم بطلان را از دادگاه تقاضا نماید.
هزینه دادرسی ابطال رای داور چه میزان است ؟
از آنجا که دعوای ابطال رای داور دعوای غیر مالی محسوب می شود بنابراین هزینه دادرسی آنها معادل دعاوی غیر مالی می باشد.